Çarşamba

59 - 5. Kolordu'nun 12 Eylül 1922 harekâtı ve tarafların akşam durumu - 1. Kolordu Komutanı Mirliva İzzettin'in Büyük İzmir Yangını'na dair raporu




1 nci Kolordu Komutanlığı
İstihbarat
Adet: 208/6122
İzmir
5.10.1388

1 nci Ordu Komutanlığına

İzmir büyük yangını 13 eylül 38 Çarşamba günü saat 0215 sonrada Ermeni Mahalesinde bir kaç noktadan başladı ve 15 eylül'e kadar devam etti. Bu yangında yanan mahaller: Ermeni Mahallesi, Çalgıcıbaşı, Ayadimitri, Ayakaterine, Ayatrikona, Ayanikola, Surtakya, Hacıfranko Mahalleleri kâmilen; Madamcani (nam-ı diğer Yenimahalle), Meyhaneboğazı, Fasolya, Plavmina, Frenk Mahalleleri ve Birinci Kordon Ayavukla kısmen yanmıştır. Yanan mebaninin cins ve miktarı: Tahminen 20-25 bin hane, dükkân ve mağazadır. Bunların içinde İzmir Tiyatrohanesi, Kramer Oteli, İzmir Palas, İzmir Posta ve Telgrafhanesi, Sporting klüp, Paris kahvehanesi, Fransız - İtalyan - İngiliz konsoloshaneleri, eski reji idaresi, Frenk mahallesindeki Ektayulo, Serme, Bonmarşe, Şitayn, Luvr büyük mağazaları, Bakırcıyan ve Papasyan ferhaneleri Ayayorgi caddesindeki cesim ticarethaneler, cesim Çuya ham, müteaddit büyük hanlar, Ferhaneler, Pasaport civarındaki cesim oteller, Anadolu İtibarı millî Atina Selânik Tunus ve Cezayir Osmanlı bankaları, Banko di Roma, Pasaport Dairesi, Fasolya, Plavsina, peştemalcılarbaşı karakolları velhasıl şehrin en mamur ve ticaretgâh olan kısmı dahildir. Yangın yerinin deniz cephesi tahminen 3200 metre ve denizden içeriye derinliği 5000 metredir. Bu yangının ankasdın Hristiyanlar ve bihassa ermeniler tarafından ika edildiğine ber vech-i ati vesaik delâlet etmekte olup vesaikin cümlesi merbuten takdim kılınmıştır.

1. Yangın vukubulduğu zaman Mevki Komutam olan 8 nci Fırka Komutanının raporu,

2. İzmir Sigorta şirketlerinin ve İtfaiye Komutanı Mösyö Preskoviç'in raporları,

3. Kolordu İstihkâm Komutanının raporu,

4. Punta'da Alyonti bulvarında 3 No. lı hanede Amerika Kers kumpanyam simsarı Nemseli Mösyö Maks Rozembleh'in hattı desti ile mu-harror ve meşhudata müstenit Fransızca raporu,

5. İtalyan tebaasından İzmir'de İkinci Kordon'da 34 No. da tütün tüccarı Mösyö Bilişaber ile Fransız tebaasından aynı mahalde sakin Mösyö Pasil Rerku'nun müşahadelerine müstenit müşterek fransızca raporu,

6. Fransız tebaasından Esen Oröpeen ticaret şirketi, Kredi Fonsiye Aljeryen bankasının ticaret şubesinden Mösyö Zame M. Milyaki'nin fransızca raporu.

Bunlardan maada yangının Hristiyanlar tarafından yapıldığına ber vech-i ati hususat da delâlet etmektedir:

1 nci Ordu İstihbarat dosyalarında mevcut bulunacağı vechile Yunan Başkomutanı sabıkı Papulas Ayafotini kilisesinde mühim bir içtimada verdiği nutukta "Anadolu'yu terketmek mecburiyetinde kalırlarsa her tarafı yakıp enkaz ve kül halinde bırakacaklarını" alenen söylemişti. Bu mesele gazete sütunlarında dahi mevzu-u bahsolunmuştu. Nitekim Yunan Ordusunun Afyonkarahisar'dan İzmir'e kadar tahliye ettiği şehir, kasaba ve köyleri mütemadiyen yakarak ricat etmesi de vaktiyle tasavvur ve tamim edilmiş mürettep bir plan dahilinde hareket ettiğini ve pek tabiî olarak bu planda İzmir'in ihrakı da mevcut olacağını anlatmaktadır.

2. Yangın çıkan mahallin itfasına uğraşılırken diğer mahallerden de yangınlar çıkmıştır. Ezcümle 13/14 eylül 338 gecesi Yemişçiler civarında Atina Bankası deposundan zuhur eden yangın hakkında 8 nci Fırka 135 nci Alay 3ncü Tabur Komutanı "evvelâ üçel silâh atıldığını ve bir bomba patladığım, silâh ve bomba sesine doğru koştukları vakit beş altı atlının süratle kaçtıklarım gördüğünü" ifade etmiştir. Bilhassa kereste dolu olarak bulunan bu deponun intihabı da yangının hainler tarafından kasden ika edildiğini gösterir.

3. Birbirini müteakip çıkan yangın yerlerinin her birerlerinin kumpanya su mahallerini tıkayacak surette intihap edilmesi de evvelce musammen bir plana tevfikan icra edildiğine delâlet eder.

4. Düşmanın yalnız bu ricatinde değil geçen sene Sakarya'dan ricatinde de böyle yangın yapması bunun yeniden değil eskidenberi bıraktıkları yerleri yakmaya azmetmiş olduğuna delildir.

5. Kolordunun takip harekâtında tesadüf ettiği yanmış köy ve kasabalarının ahalisi de yekzeban olarak yangının Yunan kıtaatı ile birlikte hep Hristiyanlar tarafından yapıldığını ve evlerini söndürmeye çalışanları kurşunla itlâf ve ateşe atmak suretiyle ihrak ettiklerini ve yangın ika edilirken köy ve kasabaların etrafında Yunan askerlerinin kordon teşkil ederek harice çıkmak isteyenleri öldürdüklerini söylemişlerdir.

1 nci Kolordu Komutanı
Mirliva İzzeddin

Hiç yorum yok: